Łączenie rur ogrzewania podłogowego 2025: Poradnik eksperta krok po kroku

Rury ogrzewania podłogowego – ten temat elektryzuje niejednego inwestora i wykonawcę! Czy można je łączyć? Odpowiedź brzmi: TAK, ale… diabeł tkwi w szczegółach! Nie chodzi tylko o to, czy woda popłynie, ale czy instalacja będzie szczelna, trwała i bezpieczna na lata. Zapnijcie pasy, bo zanurzamy się w fascynujący świat łączenia rur pod podłogą!

Sposoby łączenia rur ogrzewania podłogowego: Czy istnieje złoty środek?

Łączenie rur ogrzewania podłogowego to nie jest kaprys, a często konieczność. Wyobraźmy sobie sytuację, gdzie projekt domu uległ zmianie w trakcie realizacji, albo, co gorsza, wiertarka majstra tańczącego lambadę na budowie trafiła idealnie w rurę! Wtedy pojawia się kluczowe pytanie: jak naprawić sytuację bez kopania całej podłogi i rujnowania misternie ułożonej glazury?

Rynek oferuje nam kilka technik łączenia, każda z nich ma swoje wady i zalety. Niektóre są jak precyzyjna chirurgia, inne przypominają bandażowanie na kolanie. Aby pomóc Wam zorientować się w gąszczu opcji, przygotowaliśmy swoiste "starcie tytanów" metod łączenia, gdzie kryterium jest nie tylko skuteczność, ale i "żywotność" połączenia, łatwość montażu oraz portfel – bo ten ostatni lubi być zadowolony.

Zestawienie popularnych metod łączenia rur ogrzewania podłogowego – "Runda Ekspercka"

Przeanalizujmy dostępne metody łączenia rur ogrzewania podłogowego niczym sędziowie na ringu bokserskim – surowo, ale sprawiedliwie. Każda z metod ma swoje "ciosy" i "gardę", a my musimy wyłonić mistrza w kategorii "trwałość i bezpieczeństwo". Poniższa tabela prezentuje zbiorcze oceny ekspertów branży instalacyjnej, zbierane przez ostatnie lata w formie ankiet i studiów przypadków.

Interpretacja danych: Tabela pokazuje, że nie ma jednej idealnej metody łączenia rur. Złączki skręcane są wszechstronne i dość szybkie w montażu, ale ich trwałość jest niższa niż metod spawanych. Złączki zaprasowywane i zaciskowe to rozwiązania szybsze od spawania, oferujące dobrą trwałość, ale wymagają specjalistycznych narzędzi. Spawanie, choć najtrwalsze, jest pracochłonne i wymaga doświadczenia. Koszt również gra rolę – metody spawane, mimo że same materiały są tańsze, mogą generować wyższe koszty robocizny z uwagi na czasochłonność.

Wykres porównawczy kosztów i trwałości metod łączenia rur

Aby wizualnie przedstawić relację pomiędzy kosztem a trwałością różnych metod łączenia, przygotowaliśmy wykres. Pozwoli to jeszcze lepiej zobrazować, gdzie leży "złoty środek" dla Twojej instalacji ogrzewania podłogowego. Pamiętajcie, że wykres ma charakter orientacyjny, a ostateczny wybór metody powinien uwzględniać specyfikę instalacji i budżet.

Jakie są bezpieczne i trwałe metody łączenia rur ogrzewania podłogowego? Przegląd technik

Wybór metody łączenia rur ogrzewania podłogowego to strategiczna decyzja, porównywalna do wyboru generalskiej taktyki na polu bitwy – od niej zależy sukces całej operacji, czyli komfort cieplny w Twoim domu na lata. Nie ma uniwersalnego rozwiązania pasującego do każdego scenariusza. Wszystko zależy od typu rur, materiału, z jakiego są wykonane, a także od specyfiki instalacji i preferencji wykonawcy. Przyjrzyjmy się bliżej najczęściej stosowanym technikom, rozbierając je na czynniki pierwsze.

Złączki skręcane – klasyka w nowoczesnym wydaniu

Złączki skręcane to "dziadkowie" w świecie instalacji, ale nie można ich lekceważyć. Ewoluowały one od prostych mosiężnych konstrukcji do zaawansowanych technologicznie rozwiązań z tworzyw sztucznych, wyposażonych w oringi uszczelniające i mechanizmy zabezpieczające przed niekontrolowanym rozłączeniem. Ich główną zaletą jest uniwersalność – można je stosować do różnych typów rur, zarówno jedno-, jak i wielowarstwowych. Montaż jest relatywnie prosty, nie wymaga specjalistycznych narzędzi (poza kluczami francuskimi) ani ogromnego doświadczenia. Jednak złączki skręcane mają też swoje "pięty Achillesowe" – są bardziej podatne na nieszczelności, szczególnie jeśli montażysta "dokręci za mocno" lub "za słabo". Dlatego kluczowe jest precyzyjne dopasowanie momentu dokręcania, zgodnie z zaleceniami producenta.

Ceny złączek skręcanych zaczynają się od kilku złotych za sztukę (np. złączka prosta 16 mm do PEX) do kilkudziesięciu złotych za bardziej skomplikowane rozgałęzienia czy zawory. Rozmiary dostępne na rynku obejmują najczęściej średnice od 16 mm do 32 mm, rzadziej stosuje się większe średnice w instalacjach ogrzewania podłogowego. Żywotność połączenia szacuje się na około 20-30 lat, choć w praktyce często przekracza ten okres, szczególnie w instalacjach o niskim ciśnieniu i temperaturze wody.

• Zalety: Uniwersalność, stosunkowo prosty montaż, brak specjalistycznych narzędzi (podstawowe narzędzia), możliwość wielokrotnego montażu i demontażu.
• Wady: Ryzyko nieszczelności przy nieprawidłowym montażu, mniejsza trwałość w porównaniu do metod spawanych, potencjalna wrażliwość na korozję w przypadku złączek mosiężnych niższej jakości.

Złączki zaprasowywane – technologia dla wymagających

Złączki zaprasowywane to "Formuła 1" wśród złączek do rur. Gwarantują niemal stuprocentową szczelność i trwałość połączenia, ale wymagają specjalistycznych narzędzi – zaciskarek hydraulicznych lub elektrycznych. Proces montażu polega na wsunięciu rury do złączki, a następnie zaciskaniu pierścienia zaciskowego specjalnymi szczękami. Siła zacisku jest precyzyjnie kontrolowana, co eliminuje ryzyko niedokręcenia lub przekręcenia złączki. Systemy zaprasowywane są szczególnie popularne w instalacjach PEX/Al/PEX, gdzie aluminium stanowi barierę antydyfuzyjną. Złączki zaprasowywane są droższe od skręcanych, ale ich wyższa cena kompensowana jest przez bezawaryjność i długowieczność.

Ceny złączek zaprasowywanych są zróżnicowane w zależności od producenta i materiału (mosiądz, tworzywo). Przykładowo, złączka prosta 16 mm do PEX/Al/PEX kosztuje od kilkunastu do kilkudziesięciu złotych. Same zaciskarki to inwestycja od kilkuset do kilku tysięcy złotych, dlatego częściej są one wykorzystywane przez profesjonalistów lub można je wynająć. Żywotność połączeń zaprasowywanych szacuje się na ponad 30-50 lat, a niektórzy producenci oferują nawet do 100 lat gwarancji na system.

• Zalety: Wysoka szczelność i trwałość, minimalne ryzyko błędów montażowych (przy użyciu odpowiednich narzędzi), odporność na wysokie ciśnienia i temperatury.
• Wady: Wyższy koszt materiałów i narzędzi, wymaga specjalistycznych zaciskarek, mniejsza elastyczność w modyfikacjach instalacji (po zaprasowaniu połączenie jest trwałe).

Złączki zaciskowe (Push-Fit) – ekspresowe łączenie bez narzędzi

Złączki zaciskowe, zwane też "push-fit", to "szybki montaż" w czystej postaci. Ich sekret tkwi w specjalnej konstrukcji uszczelniającej i zaciskowej, która umożliwia łączenie rur "na wcisk" – bez użycia jakichkolwiek narzędzi. Wystarczy odpowiednio przygotować rurę (uciąć prosto i sfazować krawędzie), a następnie wcisnąć ją do złączki. System "push-fit" jest idealny do szybkich napraw, modyfikacji istniejących instalacji lub w miejscach trudno dostępnych, gdzie użycie zaciskarki byłoby problematyczne. Jednak złączki zaciskowe mają nieco mniejszą trwałość i odporność na wysokie temperatury w porównaniu do złączek zaprasowywanych czy spawanych.

Ceny złączek zaciskowych są porównywalne do złączek skręcanych, a w niektórych przypadkach nawet nieco wyższe, szczególnie dla większych średnic. Złączka prosta 16 mm "push-fit" kosztuje od kilku do kilkunastu złotych. Montaż jest bardzo szybki, co może przekładać się na niższe koszty robocizny. Żywotność połączenia szacuje się na 20-30 lat, ale w praktyce wiele zależy od jakości użytych materiałów i warunków pracy instalacji.

• Zalety: Bardzo szybki i prosty montaż, brak narzędzi, idealne do napraw i trudno dostępnych miejsc.
• Wady: Potencjalnie mniejsza trwałość i odporność na wysokie temperatury, wyższa cena w porównaniu do złączek skręcanych dla większych średnic, mniej pewne połączenie w długim okresie czasu w porównaniu do spawania.

Spawanie polifuzyjne (PP-R) – monolityczne połączenie na lata

Spawanie polifuzyjne rur PP-R to metoda "na stałe", gwarantująca absolutną szczelność i maksymalną trwałość. Proces polega na rozgrzaniu końcówek rur i kształtek do temperatury spawania (około 260°C) i łączeniu ich pod naciskiem. Po ostygnięciu powstaje jednolite, monolityczne połączenie, odporne na wysokie ciśnienia i temperatury. Spawanie polifuzyjne jest powszechnie stosowane w instalacjach PP-R (polipropylenowych), które charakteryzują się dobrą odpornością chemiczną i termiczną. Metoda ta wymaga jednak specjalistycznego sprzętu – spawarki polifuzyjnej – i doświadczenia wykonawcy.

Materiały do spawania polifuzyjnego są stosunkowo tanie – rury i kształtki PP-R są tańsze od PEX czy PE-RT. Spawarka polifuzyjna to koszt od kilkuset do kilku tysięcy złotych, ale można też wynająć sprzęt. Sam proces spawania jest stosunkowo czasochłonny i wymaga precyzji, dlatego koszty robocizny mogą być wyższe niż w przypadku złączek skręcanych czy zaciskowych. Jednak trwałość połączeń spawanych jest nieporównywalnie wyższa – szacuje się na ponad 50 lat, a często i dłużej.

• Zalety: Najwyższa szczelność i trwałość, monolityczne połączenie, odporność na ekstremalne warunki, stosunkowo niskie koszty materiałów.
• Wady: Czasochłonny i pracochłonny montaż, wymaga specjalistycznego sprzętu (spawarki), większe ryzyko błędu montażowego (wymaga wprawy).

Spawanie elektrooporowe (PE-RT) – nowoczesna technologia z przyszłością

Spawanie elektrooporowe rur PE-RT to bardziej zaawansowana metoda spawania, wykorzystująca specjalne złączki elektrooporowe z wbudowaną grzałką. Po podłączeniu do generatora prądu, grzałka rozgrzewa złączkę i rury, powodując ich stopienie i trwałe połączenie. Metoda elektrooporowa jest szczególnie polecana do rur PE-RT (polietylen o podwyższonej odporności termicznej), które są coraz popularniejsze w instalacjach ogrzewania podłogowego ze względu na wysoką elastyczność i odporność na niskie temperatury. Spawanie elektrooporowe gwarantuje bardzo wysoką jakość połączenia, ale jest droższe od spawania polifuzyjnego i wymaga jeszcze bardziej zaawansowanego sprzętu.

Koszty materiałów do spawania elektrooporowego są wyższe niż w przypadku spawania polifuzyjnego. Złączki elektrooporowe są znacznie droższe od standardowych kształtek, a sam generator prądu to spory wydatek. Jednak precyzja i powtarzalność połączeń elektrooporowych są nieosiągalne dla innych metod spawania. Żywotność połączeń elektrooporowych również szacuje się na ponad 50 lat, a technologia ta jest stale rozwijana, co czyni ją bardzo perspektywiczną.

• Zalety: Bardzo wysoka precyzja i jakość połączeń, minimalne ryzyko błędu montażowego (proces zautomatyzowany), doskonała szczelność i trwałość.
• Wady: Najwyższy koszt materiałów i sprzętu, wymaga specjalistycznego generatora prądu, proces spawania może być wolniejszy niż w przypadku złączek zaciskowych.

Kiedy i dlaczego łączenie rur ogrzewania podłogowego jest niezbędne?

Mogłoby się wydawać, że idealna instalacja ogrzewania podłogowego to taka, która rozprowadzana jest jednym, ciągłym odcinkiem rury - bez żadnych połączeń. W teorii brzmi świetnie, ale w praktyce często jest to niemożliwe lub niepraktyczne. Życie pisze różne scenariusze, a budowa domu to proces dynamiczny, pełen niespodzianek. Są sytuacje, gdy łączenie rur ogrzewania podłogowego staje się niezbędne, a nawet pożądane. Przyjrzyjmy się najczęstszym przyczynom, które "zmuszają" nas do sięgnięcia po złączki lub spawarkę.

Korekty i modyfikacje projektu w trakcie realizacji

Kto budował dom, ten wie, że projekt to jedno, a rzeczywistość to drugie. Nawet najbardziej dokładny projekt może ulec zmianom w trakcie realizacji. Może okazać się, że trzeba przesunąć ścianę, zmienić układ pomieszczeń lub dodać dodatkowy obieg grzewczy. W takich sytuacjach łączenie rur ogrzewania podłogowego jest jedynym sensownym rozwiązaniem. Wyobraźmy sobie sytuację, gdzie w trakcie prac wykończeniowych inwestor decyduje się na zmianę aranżacji łazienki i przesuwa pralkę w inne miejsce. Okazuje się, że rura ogrzewania podłogowego przechodzi dokładnie w miejscu podłączenia kanalizacji. W takiej sytuacji konieczne jest przecięcie rury i jej ponowne połączenie w innym miejscu, omijając kolizyjny punkt. Profesjonalne połączenie za pomocą złączki zaprasowywanej lub zaciskowej pozwoli na szybką i bezpieczną modyfikację instalacji.

Naprawy uszkodzeń mechanicznych

Nieszczęścia chodzą parami, a czasami nawet trójkami. Uszkodzenie rury ogrzewania podłogowego to koszmar każdego właściciela domu. W trakcie prac budowlanych, wykończeniowych lub nawet podczas wiercenia dziury w podłodze pod półkę, może dojść do przecięcia lub przewiercenia rury. W takiej sytuacji nie ma innej rady - trzeba naprawić uszkodzenie. Szybka i skuteczna naprawa polega na zlokalizowaniu uszkodzenia, odcięciu uszkodzonego fragmentu rury i wstawieniu nowego odcinka za pomocą złączek. W przypadku małych dziurek lub przecięć można też pokusić się o naprawę "na gorąco" - poprzez wtopienie w rurę specjalnego kołka naprawczego. Jednak ta metoda jest mniej pewna i zalecana tylko w awaryjnych sytuacjach.

Studium przypadku: Pani Anna wierciła dziurę w podłodze pod karnisz. Niestety, nie sprawdziła dokładnie przebiegu rur ogrzewania podłogowego i wiertło trafiło prosto w rurę. Efekt? Fontanna wody w salonie. Na szczęście pani Anna szybko zakręciła zawory i wezwała hydraulika. Hydraulik zlokalizował uszkodzenie za pomocą kamery termowizyjnej, wykuł niewielki fragment posadzki, odciął uszkodzony odcinek rury i wstawił nowy, łącząc go z istniejącą instalacją za pomocą złączek zaciskowych. Cała operacja trwała kilka godzin, a po naprawie ogrzewanie podłogowe działało bez zarzutu. Kluczowym elementem sukcesu było szybkie działanie i profesjonalizm hydraulika.

Rozbudowa i rozszerzenie istniejącej instalacji

Potrzeby mieszkańców domu zmieniają się z czasem. Może pojawić się potrzeba adaptacji poddasza, przebudowy garażu na pomieszczenie mieszkalne lub po prostu chęć rozszerzenia ogrzewania podłogowego na dodatkowe pomieszczenia. W takich przypadkach konieczne jest rozbudowanie istniejącej instalacji ogrzewania podłogowego. Łączenie rur jest niezbędne, aby dostosować nowe pętle grzewcze do istniejącego rozdzielacza i systemu zasilania. Rozbudowa instalacji ogrzewania podłogowego to zazwyczaj bardziej skomplikowane przedsięwzięcie niż prosta naprawa, ale dzięki dostępnym metodom łączenia można ją przeprowadzić relatywnie szybko i bez konieczności kucia całej podłogi.

Przy rozbudowie instalacji ważne jest dokładne wyliczenie zapotrzebowania na ciepło dla nowych pomieszczeń i dostosowanie parametrów pracy rozdzielacza. Często okazuje się, że istniejący rozdzielacz nie ma wystarczającej liczby obiegów, wtedy konieczne jest zamontowanie dodatkowego rozdzielacza lub wymiana istniejącego na większy. Profesjonalny projekt rozbudowy instalacji i fachowy montaż gwarantują prawidłowe działanie całego systemu ogrzewania podłogowego po rozbudowie.

Trudności transportowe i logistyczne

Czasami przyczyna konieczności łączenia rur jest prozaiczna - trudności transportowe i logistyczne. Rury ogrzewania podłogowego sprzedawane są w kręgach o określonej długości (najczęściej od 100 do 500 metrów). W przypadku dużych powierzchni lub skomplikowanego układu pomieszczeń, może się okazać, że jeden krąg rury nie wystarczy na wykonanie całej pętli grzewczej. W takiej sytuacji konieczne jest łączenie kolejnych odcinków rur, aby uzyskać wymaganą długość pętli. Łączenie rur ułatwia również transport materiału na plac budowy - mniejsze kręgi rur są łatwiejsze do przewiezienia i przenoszenia na budowie.

Podobnie sprawa wygląda w przypadku instalacji w miejscach trudno dostępnych, np. na poddaszu z wąskimi schodami lub w piwnicy z ograniczonym dostępem. Długie kręgi rur są trudne do manewrowania w ciasnych przestrzeniach, dlatego lepiej jest użyć krótszych odcinków i łączyć je w miejscu instalacji. Profesjonalni wykonawcy często stosują strategię łączenia rur w celu ułatwienia logistyki i przyspieszenia prac montażowych.

Kluczowe aspekty bezpiecznego łączenia rur ogrzewania podłogowego – na co musisz zwrócić uwagę?

Łączenie rur ogrzewania podłogowego, choć czasem niezbędne, wymaga szczególnej ostrożności i uwagi. Nawet najlepsza metoda łączenia nie uchroni przed problemami, jeśli zostaną popełnione błędy na etapie projektowania i wykonawstwa. Jak mówi stare porzekadło "co nagłe to po diable", a w przypadku instalacji ogrzewania podłogowego ta maksyma sprawdza się w stu procentach. Podejście "jakoś to będzie" lub "na kolanie" może skończyć się katastrofą i kosztownym remontem. Na co zatem trzeba zwrócić szczególną uwagę, aby łączenie rur było bezpieczne, trwałe i bezawaryjne?

Dokumentacja powykonawcza – mapa skarbów dla przyszłych pokoleń

Pamiętacie filmy przygodowe, gdzie bohaterowie szukają skarbu na podstawie mapy? Dokumentacja powykonawcza instalacji ogrzewania podłogowego to taka "mapa skarbów" - bezcenna w przypadku jakichkolwiek prac remontowych czy modyfikacji w przyszłości. Jednym z największych koszmarów właścicieli domów jest przypadkowe przewiercenie rury ogrzewania podłogowego podczas montażu mebli lub innych elementów wyposażenia. Dobra dokumentacja pozwala uniknąć takich "min" i precyzyjnie określić przebieg rur w podłodze.

Dokumentacja powinna zawierać dokładny plan rozmieszczenia pętli grzewczych w każdym pomieszczeniu, wraz z rzeczywistymi wymiarami pętli i odległościami pomiędzy rurami. Szczególnie ważne jest zaznaczenie przebiegu rur w strefach przyściennych, pod oknami i w miejscach przejść pomiędzy pomieszczeniami. Dobrze jest dołączyć do dokumentacji zdjęcia z etapu układania rur, przed zalaniem wylewką. Taka "wizualizacja" jest nieoceniona w praktyce. Niektórzy wykonawcy oferują nawet dokumentację w formie elektronicznej, np. w formacie CAD lub BIM, co ułatwia zarządzanie informacjami o instalacji.

Kolejność prac montażowych – nie przed orkiestrą, czyli krok po kroku

W orkiestrze symfonicznej każdy instrument ma swoje miejsce i czas. Podobnie w instalacji ogrzewania podłogowego - kolejność prac montażowych jest kluczowa dla jej prawidłowego działania i bezpieczeństwa. Montaż ogrzewania podłogowego to nie jest "sztuka dla sztuki", ale element składowy całego procesu budowlanego. Próba przyspieszenia prac i wykonywanie ich "na hurra" może skończyć się opóźnieniami i dodatkowymi kosztami. Pamiętajmy, że "spiesz się powoli" to mądre porzekadło, szczególnie w kontekście instalacji grzewczych.

Montaż ogrzewania podłogowego powinien rozpocząć się po wykonaniu wszystkich innych instalacji podposadzkowych - kanalizacyjnej, wodnej, elektrycznej i wentylacyjnej. Unikniemy w ten sposób ryzyka uszkodzenia przewodów grzewczych podczas późniejszych prac. Szafki i rozdzielacze ogrzewania podłogowego powinny być zamontowane jeszcze przed ułożeniem rur. Lokalizacja rozdzielacza ma duże znaczenie - powinien być zamontowany możliwie blisko ogrzewania podłogowego, a nie w odległej kotłowni. Pozwoli to zminimalizować straty ciepła na przesyłach i ułatwi regulację temperatury w poszczególnych obiegach.

Pamiętajmy też, że instalacji ogrzewania podłogowego nie da się wykonać, gdy dom jest w stanie surowym otwartym. Zamontowane okna i drzwi są kluczowe, aby uniknąć przeciągów w czasie wiązania jastrychu. Przeciągi mogą spowodować nierównomierne wysychanie wylewki i jej pękanie. Świeża wylewka nie powinna być narażona na zbyt intensywne wysychanie powierzchni, szczególnie w upalne dni. Warto zadbać o odpowiednią wilgotność powietrza w pomieszczeniach podczas wiązania jastrychu, np. poprzez zastosowanie nawilżaczy powietrza lub regularne zraszanie wylewki.

Przygotowanie podłoża – fundament trwałej podłogówki

Mówi się, że dom stoi na fundamentach, a ogrzewanie podłogowe na podłożu. Nawet najlepsze rury i złączki nie zdadzą się na nic, jeśli podłoże będzie źle przygotowane. Źle przygotowane podłoże to "tykająca bomba" - awarie i problemy są tylko kwestią czasu. Najczęściej popełniane błędy na etapie przygotowania podłoża niosą ze sobą przykre konsekwencje - od nierównomiernego ogrzewania, przez pękanie wylewki, po uszkodzenie rur grzewczych.

Pierwszym i kluczowym etapem jest wyrównanie podłoża. Pominięcie etapu wyrównania i oczyszczenia sprawia, że płyty izolacji termicznej nie będą dobrze przylegały i nie zapewnią stabilnego oparcia płycie jastrychu. W efekcie może dojść do jej pęknięcia, szczególnie w miejscach naprężeń. Nierówności podłoża mogą też powodować nierównomierny rozkład temperatury na powierzchni podłogi - w jednych miejscach będzie cieplej, w innych zimniej. W skrajnych przypadkach, w miejscach załamania wylewki, istnieje ryzyko pękania rur grzewczych. Podłoże pod ogrzewanie podłogowe wymaga precyzyjnego wypoziomowania, szczególnie w przypadku dużych powierzchni, gdzie nawet niewielkie różnice w wysokości mogą generować duże różnice w grubości wylewki na różnych obszarach kondygnacji. Wypoziomowanie podłoża przed ułożeniem izolacji to absolutna podstawa prawidłowo wykonanego ogrzewania podłogowego.

Oprócz wyrównania, podłoże musi być również dokładnie oczyszczone z gruzu, kurzu i innych zanieczyszczeń. Zanieczyszczenia mogą utrudniać przyklejanie płyt izolacyjnych i powodować mostki termiczne. Przed ułożeniem izolacji warto też wykonać hydroizolację podłoża, szczególnie w pomieszczeniach narażonych na wilgoć, np. w łazience czy kuchni. Hydroizolacja chroni konstrukcję podłogi przed wilgocią i zapobiega rozwojowi pleśni i grzybów.